Zespół wypalenia zawodowego to wieloobjawowy syndrom będący następstwem doświadczania chronicznego dystresu związanego z wykonywaniem pracy zawodowej.
Co oznacza to definicja z medycznego punktu widzenia? Jakie mogą być długoterminowe konsekwencje zdrowotne Zespołu Wypalenia Zawodowego?
Długoterminowy dystres jest stanem szczególnie niekorzystnym dla organizmu – uruchamia on bowiem szkodliwe procesy fizjologiczne związane z nadmiernym pobudzeniem obu układów stresu. Dzieje się tak zawsze, niezależnie od tego, co jest jego przyczyną – kłopoty osobiste, problemy ekonomiczne, trudności relacyjne czy przeciążenie w pracy zawodowej. Istotnym tu jest na ile często doświadczamy tego stanu, czy możemy się zdystansować od sytuacji będących źródłem dystresu, jak bardzo intensywnie poddani jesteśmy szkodliwej presji środowiskowej.
Wydaje się, że dystres związany z wypaleniem zawodowym należy do najbardziej destruktywnych dla organizmu stanów nadmiernego przeciążenia psycho-fizycznego. Sytuacja, w której musimy doświadczać stałego, nieprzerwanego napięcia emocjonalnego przez kilka-kilkanaście godzin dziennie (tyle zazwyczaj pracujemy) prawie na pewno przyniesie niepożądane następstwa zdrowotne.
Zastanówmy się więc, co może spotkać osobę chronicznie doświadczającą dystresu spowodowanego Zespołem Wypalenia Zawodowego.
Po pierwsze doświadczy ona psychicznego syndromu związanego z dystresem – prawie na pewno ujawnią się u niej objawy neurasteniczne, początkowo wzmożona drażliwość a po jakimś czasie również zespół przewlekłego zmęczenia. Towarzyszyć temu będą prawie na pewno zaburzenia snu – zarówno zaburzenia rytmu dobowego, jak i pełnoobjawowa bezsenność.
Wysoce prawdopodobnym jest ujawnienie się objawów lękowych i depresyjnych o zróżnicowanym (narastającym) nasileniu klinicznym. Bardzo często u takowych pacjentów spotykane są też skargi somatyzacyjne (psychogenne biegunki, kołatania serca, duszności, bóle brzucha), ale i też pełnoobjawowe nerwice układowe.
Nieco rzadziej ujawniają się objawy konwersyjne i dysocjacyjne – zazwyczaj związane są one z doświadczeniem wydarzeń traumatycznych w pracy zawodowej (a takowe są częste w niektórych zawodach pomocowych). Należy jednak pamiętać, iż wcześniejsze wystąpienie zespołu wypalenia zawodowego będzie zwiększało prawdopodobieństwo traumatyzacji osób nim dotkniętych (jako że już wcześniej osłabione są ich mechanizmy obronne).
Niedostrzeganym następstwem doświadczania przewlekłego stresu wynikającego z wypalenia zawodowego jest wzmożone ryzyko nadużywania substancji psychoaktywnych. Alkohol i inne środki odurzające przez osoby dotknięte wypalaniem zawodowym są traktowane jako swoiste „uspokajacze” – mają zmniejszać napięcie emocjonalne i łagodzić objawy dystresu. Przyjmowanie ryzykowne i szkodliwe środków psychoaktywnych może jednak powodować dalsze niekorzystne następstwa dla zdrowia psychicznego i fizycznego osób cierpiących na zespół wypalenia zawodowego (paradoksalnie wzmagając dystres). Niekorzystnym zejściem takowego stanu jest rozwinięcie się pełnoobjawowego zespołu uzależnienia – od alkoholu lub innych środków psychoaktywnych.
Kolejną grupą schorzeń mogących rozwinąć się u osób z zespołem wypalenia zawodowego są choroby psychosomatyczne. W ich etiologii bowiem znaczącą rolę odgrywa ekspozycja na chroniczny dystres – w sytuacji określonych predyspozycji osobniczych ujawnić się wtedy mogą dotkliwe dla zdrowia schorzenia fizykalne.
Do najczęstszych schorzeń psychosomatycznych występujących u osób z wypaleniem zawodowym należą choroby układu pokarmowego. Zespół jelita drażliwego, choroba refluksowa czy przewlekłe zapalanie żołądka i dwunastnicy (i do pewnego stopnia choroba wrzodowa) są prawie zawsze związane z doświadczeniem chronicznego dystresu.
Nadwaga i otyłość trzewna nie wydają się w sposób oczywisty związane z zespołem wypalenia zawodowego. Wiemy jednak dziś, iż przewlekły stres bezpośrednio zwiększa ryzyko zapadnięcia na otyłość trzewną modyfikując w sposób niekorzystny procesy metaboliczne organizmu. Poza tym stwierdzono, iż jedzenie jest też częstym sposobem łagodzenia dyskomfortu psychicznego (a ten jest integralną częścią zespołu wypalenia zawodowego) co ostatecznie może prowadzić do niepożądanego zwiększenia masy ciała. Współistniejące wraz z wypaleniem zawodowym objawy depresyjne są przyczyną ograniczenia aktywności fizycznej i pogorszenia wydolności organizmu.
Nadciśnienie tętnicze na tle wegetatywnym to kolejne schorzenie integralnie związane z ekspozycją na przewlekły dystres w przebiegu zespołu wypalenia zawodowego. Towarzyszyć temu mogą inne objawy kardiologiczne – tachykardia, kołatania serca, miażdżyca naczyń (te z kolei pośrednio związana też z otyłością, o której pisaliśmy wcześniej).
Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS, tło inne niż nerwicowe) oraz powtarzające się infekcje wirusowe i bakteryjne są wyrazem osłabienia organizmu i jego odporności na zachorowanie. Skutkiem tego może być rozwój schorzeń autoimmunologicznych i reumatologicznych, w których etiologii coraz to częściej opisywane jest znaczenie ekspozycji na chroniczny dystres.
Wreszcie wszelakie zespoły bólowe – w tym napięciowe bóle głowy i przeciążeniowe bóle kręgosłupa są wręcz patognomicznym syndromem dla Zespołu Wypalenia Zawodowego. Ekspozycja na dystres zwiększa również prawdopodobieństwo ujawnienia się i nasilenia epizodów migrenowych.
Reasumując, Zespół Wypalenia Zawodowego jest źródłem chronicznego dystresu i jako taki może być przyczyną szeregu bardzo poważnych schorzeń psychogennych i psychosomatycznych.