Dystres jest następstwem przewlekłego oddziaływania niekorzystnych czynników środowiskowych – zarówno tych stricte fizyczno-biologicznych, jak i psycho-społecznych. Efektem tego jest stały poziom psychosomatycznego przeciążenia organizmu – stan przeciążenia allostatycznego (opisywany już wcześniej).

 O dystresie możemy mówić wtedy, gdy możliwości adaptacyjne jednostki doświadczającej stresu okazują się niewystarczające wobec charakteru, czasu trwania oraz skali nasilenia stresora.

 Wydaje się, że stresory fizyczno-biologiczne np. narażanie na przewlekłe przebywanie w nadmiernie wysokiej lub niskiej temperaturze, uboga dieta czy wręcz niedożywienie (czy na przykład bycie ofiarą ataku drapieżników – dla naszych przodków codzienność) są w realiach współczesnej cywilizacji stosunkowo rzadkie.

 Dominujące obecnie stresory mają charakter psycho-społeczny – związane są z nieadekwatnymi, przeciążającymi relacjami:

  1. interpersonalnymi: np. przewlekłe sytuacje konfliktowe, narażenia na różne formy agresji, brak oparcia społecznego, osamotnienie, brak wsparcia w chorobie, przewlekła frustracja (np. związana z brakiem samorealizacji zawodowej, brakiem kontaktów społecznych), zubożone życie towarzyskie
  2. zawodowymi: np. przeciążenie pracą, brak odpoczynku (brak urlopu lub skrócenie urlopu), nadmierne nastawienie przełożonych na osiągany wynik, nadmierne nastawienia na rywalizację w pracy, brak wsparcia przełożonych, nieuzasadniona odmowa awansu, zła organizacja pracy, mobbing
  3. społecznymi: np. życie w pośpiechu, narażenia na hałas, długie dojazdy w korkach, trudności w zapewnieniu opieki dzieciom, problemy finansowe (np. długoterminowe kredyty), bezrobocie, konieczność opieki na kimś przewlekle chorym

 Przebieg reakcji stresowej w sytuacji dystresu uruchamia cały szereg niekorzystnych mechanizmów patognomicznych – zarówno na poziomie biologicznym, jak i psychologicznym organizmu. Długotrwałe przeciążenie allostatyczne skutkuje zwiększeniem ryzyka wystąpienia szeregu poważnych chorób somatycznych. Nie mniej istotne jest wyczerpanie psychiczne, które może przyczynić się do ujawnienia bądź wzmożenia istotnych dysfunkcji emocjonalnych i psychicznych.

 Ryzyko wystąpienia i stopień nasilenia objawów konkretnych zaburzeń emocjonalnych, jak i somatycznych są zdeterminowane:

  1. charakterem doświadczanego dystresu (zazwyczaj najgorzej znoszone sytuacje związane z utratą poczucia bezpieczeństwa, doświadczaniem przemocy i agresji, żałobą, poniżeniem)
  2. czasem trwania przeciążenia dystresem
  3. skalą nasilenia dystresu (np. duży poziom z nagłej żałobie po śmierci osoby bliskiej, mniejszy po utracie pracy)
  4. osobnicze predyspozycje psychofizyczne (struktura osobowości, psychosomatyczność)
  5. współistniejącymi wcześniej schorzeniami somatycznymi i psychicznymi

 Nie możemy więc jednoznacznie powiedzieć, że jakiś określony przewlekle trwający stres spowoduje wystąpienie konkretnej choroby – możemy jednak domniemywać, że na pewno zwiększy on prawdopodobieństwo poważnego kryzysu zdrowotnego.

 Dziś wiemy już, że cały szereg schorzeń jest w jakimś (zazwyczaj bardzo znaczącym) stopniu wywoływane/wyzwalane/wzmacniane przez dystres (przewlekły stres o znacznym nasileniu i nieadaptacyjnym charakterze). Należą do nich zarówno bardzo powszechnie występujące, dotkliwe objawowo zaburzenia emocjonalne jak i poważne, ryzykowne rokowniczo choroby psychosomatyczne.  Możemy je określić chorobami dystresopochodnymi, czyli związanym z narażeniem na przewlekły, nieadaptacyjny stres.

 Choroby dystresopochodne

 Kluczowy etiologicznie udział czynników dystresowych:

  • Neurastenia hipersteniczna / zespół wzmożonej drażliwości
  • Neurastenia hiposteniczna / zespół przewlekłego zmęczenia
  • Bezsenność reaktywna
  • Przewlekłe zaburzenia adaptacyjne lękowo-depresyjne
  • Reaktywne zaburzenia somatyzacyjne
  • Napięciowe, przeciążeniowe bóle głowy, karku, szyi i pleców

 Bardzo znaczący etiologicznie udział czynników dystresowych:

  • Dystymia
  • Picie szkodliwe (i inne formy nadużywania reaktywnego środkówpsychosomatycznych)
  • Stresopochodne zaburzenia funkcji seksualnych
  • Nadciśnienie tętnicze (psychogenne)
  • Otyłość trzewna & nadwaga
  • Zespół jelita drażliwego

 Znaczący etiologicznie udział czynników dystresowych:

  • Depresja
  • Zaburzenia lękowe (w tym fobia społeczna)
  • Zaburzenia odżywiania
  • Migrena
  • Zespół metaboliczny & cukrzyca
  • Choroba wieńcowa serca
  • Choroba refluksowa żołądka i przełyku
  • Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
  • Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
  • Astma płucna
  • Alergie & atopowe zapalenie skóry
  • Fibromialgia
  • Osłabiona odporność immunologiczna skutkująca nawracającymi stanami przeziębień, chorób górnych i dolnych dróg oddechowych, chorób wirusowych
  • Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS)
  • Niepłodność

 Korelacje pomiędzy wystąpieniem danego zaburzenia a wcześniejszym doświadczeniem dystresu nie zawsze wydają się oczywiste dla wielu z nas. Pamiętać jednak należy, że często nie mówimy tutaj o działaniu bezpośrednim, dystresie jako natychmiastowym czynniku wyzwalającym jakąś konkretną chorobą.

 Dystres to niejako patogen przewlekły, jego wpływ na zdrowie należy rozpatrywać w okresie długoterminowym – uwzględniając różne wymiary tych oddziaływań.

 Po pierwsze dystres może mieć niekorzystny wpływ na niektóre procesy fizjologiczne organizmu generując stany długotrwałej nierównowagi psychosomatycznej.

 Po drugie wpływ dystresu skorelowany jest zazwyczaj szkodliwym wzorcem behawioralnym jednostki, czymś, co często jest opisywane jako antyzdrowotny styl życia. W takowej sytuacji czynniki destruktywne dla naszego zdrowia kumulują się i dochodzi do załamania kruchej równowagi organizmu.

 Nasza, pracowników medycznych Poradni HarmonyMed, refleksja kliniczna jest tu jednoznaczna – prowadząc terapię dystresu wspieramy leczenie szeregu poważnych chorób psychosomatycznych.