Homeostaza to kluczowa funkcja organizmów żywych polegająca na ich zdolności do ciągłego utrzymywania stabilności parametrów wewnętrznych.

 Homeostaza w rozumieniu niektórych badaczy (np. Antonio Damasio) jest najistotniejszym mechanizmem regulacyjnych w świecie przyrody – determinuje ona bowiem nie tylko przetrwanie, ale też i dobre funkcjonowanie każdego z organizmów.

 W tak skonstruowanym założeniu każda żywa istota: poczynając od bakterii poprzez rośliny i zwierzęta (w tym człowieka) musi dbać o to, aby kluczowe wewnętrzne parametry (poziomy elektrolitów, glukozy, białek i tłuszczy, ciśnienia parcjalnego tlenu, poziom kwasowości/zasadowości, ciśnienia osmotycznego płynów, ciśnienia tętniczego krwi i szeregu innych) były stabilne. Z kolei utrzymanie dobrego samopoczucia w tym założeniu jest w jakimś stopniu związane ze zdolnością organizmu do utrzymywania parametrów homeostatycznych w adekwatnych granicach. Oczywiście wskaźniki te mogą się zmieniać w zależności od wymogów środowiska zewnętrznego – dopuszczalna skala zmian jednak nie jest zbyt duża a jej przekroczenie skutkuje głęboko niekorzystnymi następstwami.

 Więcej o takowych następstwach, wpływie załamania równowagi homeostatycznej i kosztach zdrowotnych tej sytuacji przeczytacie w artykule: Allostaza — mediatory allostaza, obciążenie allostatyczne, przeciążenie allostatyczne

 W tym artykule skoncentrujemy się jednak bardziej na przybliżeniu kluczowych tez Antoniego Damasio – ważnych dla nas w kontekście założeń terapeutycznych będących źródłem Koncepcji Leczenia Chorób Cywilizacyjnych HarmonyMed.

 Powstaje pytanie – dlaczego akurat Antonio Damasio i jego koncepcje są dla nas tak istotne? Co sprawia, że mają ona tak dużą przydatność kliniczną?

 Po pierwsze dlatego, że jest on zarówno znakomitym lekarzem, praktykiem-klinicystą neurologiem, naukowcem – eksplorującym procesy umysłowe, ale też najwybitniejszym, współczesnym badaczem zjawisk homeostazy. Damasio dzielnie niesie pochodnię wiedzy, którą wcześniej trzymali w swoich dłoniach Claude Bernard i Walter Cannon – pionierzy badań nad fizjologią i patofizjologią człowieka.

 Po drugie dlatego, że Antonio Damasio opisując korelacje pomiędzy umysłem, emocjami, uczuciami, ciałem i środowiskiem buduje spójną teorię zdrowia i choroby o dużej przydatności klinicznej. Wykracza ona daleko poza obszar neurologii – jest zwartą merytorycznie koncepcją relacji pomiędzy ciałem, mózgiem i psychiką człowieka.

 Antonio Damasio zaczął swoją pracą naukową od zreflektowania znaczenia emocji i uczuć w organizacji ludzkich doświadczeń i ich wpływu na nasze procesy decyzyjne. Zrozumienie, że to intuicja i przeżywanie, a nie myślenie logiczne są kluczową determinantą psychiki było prawdziwą nowością w dobie dominacji koncepcji kognitywnych. Dziś takowe założenie jest czymś oczywistym, bazowym, obecnym w każdej solidnej pracy neurobiologicznej, trzydzieści lat temu brzmiało jednak rewolucyjnie.

 Dalszym kierunkiem pracy naukowej Antoniego Damasio było pogłębienie tej refleksji: ludzki umysł nie przypomina wyrafinowanego komputera (jak twierdzili kognitywiści), nasze życie psychiczne jest pełne mniej lub bardziej intensywnych emocji i uczuć a środowisko społeczne i relacje międzyludzkie mają kluczowy wpływ na samopoczucie każdego z nas.

 Ostatecznie w swoim opus magnum, książce „Dziwny porządek rzeczy” Antonio Damasio buduje spójną teorię homeostazy – łączącej znaczenie emocji i uczuć, relacji ciało-psychika, korelacji biologiczno-kulturowych. Można by też powiedzieć, że ta pozycja może być fundamentem współczesnej teorii psychosomatycznej.

 Co to wszystko jednak oznacza w wymiarze klinicznym? Jak możemy wykorzystać te spostrzeżenia w procesie diagnozy i leczenia chorób psychosomatycznych i cywilizacyjnych?

 Podsumujemy więc pokrótce kliniczne implikacje koncepcji Antoniego Damasio.

 Po pierwsze dziś jesteśmy już pewni, iż utrzymywanie homeostazy jest bazowym procesem życiowym dla każdego z organizmów. Homeostaza determinuje same procesy życiowe, przebieg ewolucji biologicznej i kulturowej oraz rozwój ludzkiej psychiki i umysłowości.

 Po drugie w rozumieniu Damasio utrzymywanie homeostazy nie jest li tylko stanem biernej równowagi – jest raczej dążeniem organizmu do bycia w dobrostanie, nieustannego ulepszania się. To coś podobnego do pojęcia conatus opisywanego przez Kartezjusza, Barucha Spinozę i Thomasa Hobbesa. Conatus, czyli wrodzona skłonność organizmów do dbania zarówno o przetrwanie (czyli popęd samozachowawczy), jak i rozwój ciała i psychiki (czyli wrodzone pragnienie wzrostu i dobrego samopoczucia).

 To cel każdego z nas – żyć, rozwijać się i czuć się dobrze!

 Po trzecie Damasio twierdzi, że to emocje i uczucia są najbardziej adekwatnym miernikiem jakości homeostazy organizmu. To jak się czujemy jest najbardziej adekwatnym odbiciem naszego stanu zdrowia, perspektyw rozwojowych i potencjalnych zagrożeń. Kluczowymi stanami emocjonalnymi w jego ocenie są tak zwane emocja tła – często przez nas samych nie dostrzegane czy wręcz ignorowane.

 Jest to o tyle zaskakujące, że to właśnie emocje tła determinują nasze dobre lub złe samopoczucie w wymiarze długoterminowym. W ocenie Damasio to one właśnie są odbiciem jakości procesów homeostatycznych – złożonym wyrazem działań różnorakich układów regulacyjnych organizmów żywych. Najłatwiej dostępnym źródłem wiedzy o tym, jak naprawdę funkcjonuje nasz organizm – czy jesteśmy w pełni zdrowi, zaczynamy lekko niedomagać, uginamy się pod ciężarem przewlekłych stresów czy też znajdujemy się na skraju załamania psychosomatycznego.

 W dobie gloryfikacji skrajnie stechnicyzowanych koncepcji medycznych jest to bardzo ważne spostrzeżenie – zanim podejmiemy jakieś rozbudowane działania diagnostyczne przyjrzyjmy się najpierw swojemu organizmowi.

 Poczujmy siebie, wsłuchajmy się w nasz organizm, przyjrzyjmy się temu, jak śpimy, jak jemy, jak się męczymy i odpoczywamy. Nauczmy się być świadomi stanów naszego ciała, nauczmy się rozumienia co znaczą emocje/uczucia, jakich nieustannie doświadczamy, poznajmy nasze biologiczne kody.

 Wreszcie poznajmy sposoby modyfikacji emocji i uczuć tak, aby służyły poprawie zdrowia i stabilizacji dobrego samopoczucia. Dzięki Antoniemu Damasio wiemy jak ważne jest korelacja pomiędzy tym, co czujemy, jak przeżywamy i doświadczamy a stanem naszego zdrowia – zarówno psychicznego, jak i somatycznego. Techniki modyfikacji emocji, wygaszania dysfunkcjonalnych stanów dystresowych, świadomej relaksacji mogą w sposób zasadniczy poprawić nasze samopoczucie i zapewnić nam długi okres zdrowego, w pełni efektywnego funkcjonowania.