Neurastenia to jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychogennych – cechujące się złożoną symptomatologią i przewlekłym przebiegiem.

 Neurastenia jest najczęściej występującym zespołem nerwicowym, paradoksalnie należy do schorzeń zbyt rzadko diagnozowanych i prawidłowo leczonych. Niestety stosunkowo często jej objawy są ignorowane czy wręcz bagatelizowane przez samych pacjentów, ich otoczenie lub lekarzy.

 Jest to o tyle niepokojące, iż długoterminowe następstwa nieleczonej neurastenii okazują się bardzo niekorzystne – zarówno w obszarze stricte zdrowotnym, ale również w wymiarze społecznym, zawodowym, jak i interpersonalnym chorych.

 Objawy neurastenii często przypisywane są innym zaburzeniom psychicznym i somatycznym (zwłaszcza depresji), źle również rozumie się istotę tego schorzenia. Neurastenię czasami traktuje się jako chorobę z dawnych czasów, mało istotną klinicznie, czy wręcz niepoważną. To całkowicie błędne mniemanie.

 W ciągu ostatnich kilkunastu lat ilość osób zgłaszających objawy neurasteniczne zdecydowanie rośnie — co wydaje się zrozumiałe w kontekście jej etiologii związanej z doświadczaniem przewlekłego dystresu. Neurastenia jako klasyczna choroba cywilizacyjna jest bezpośrednio związana narastającym poziomem napięć społecznych, zbyt szybkiego tempa życia, braku odpoczynku i przeciążenia pracą.

 Przyczyny neurastenii

 Przyczyny neurastenii są dwojakiego rodzaju – możemy mówić o predyspozycjach konstytucjonalnych (podobnie jak w innych zespołach nerwicowych i depresyjnych), kluczowe jednak okazują się czynniki środowiskowe (inaczej niż w innych zespołach nerwicowych i depresyjnych).

 Predyspozycje konstytucjonalne – czynniki osobowościowe (osobniczo uwarunkowana nadwrażliwość na stres, przeciążenie emocjonalne, niski próg pobudzenia lękowego), nadreaktywność układu współczulnego, nadczynność układu podwzgórze – przysadka – nadnercze (w efekcie tego nadmierna produkcja katecholamin – hormonów stresu) są elementem warunkującym możliwość wystąpienia objawów neurastenii.

Czynniki środowiskowe są kluczowe w powstawaniu i ujawnieniu się objawów neurastenicznych, determinują też skalę nasilenia jej objawów. Związane są one z nadmiernym i długoterminowym narażeniem pacjenta na silny stres, w efekcie czego mogą być aktywowane niekorzystne procesy wewnątrz organizmu. Do najważniejszych, niekorzystnych czynników środowiskowych należą:

1. Tryb życia, którego stałym elementem jest: nadmierny pośpiech, stała presja czasu, stałe napięcie emocjonalne, permanentny stres, brak odpoczynku, przemęczenie, duża zmienność skali obciążenia obowiązkami, niepewność, chaos, brak poczucia bezpieczeństwa.

2. Wyczerpanie pracą zawodową, w szczególności: w niektórych specyficznych typach aktywności zawodowej (np. praca w policji, wojsku i innych służbach mundurowych, gdzie neurastenia jest oficjalnie uznaną chorobą zawodową, ale też praca nauczycieli i wychowawców, lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych i innych zawodów medycznych), praca w warunkach nadmiernego nastawienia na wynik / zadanie (np. stanowiska związane ze sprzedażą, marketingiem, kontaktami z klientem, finansami), praca związana ze stałym wysokim poziom odpowiedzialności (np. praca w służbie publicznej, komunikacji, nadzorach technicznych, ale też wszystkie stanowiska kierownicze i menadżerskie).

3. Trudności w relacjach rodzinnych i zawodowych w tym: nasilone konflikty z partnerem, przewlekłe problemy wychowawcze, długoterminowa opieka osobami starszymi i niepełnosprawnymi, bycie ofiarą zachowań mobbingowych (różne formy mobbingu, również te związane z nadmiernymi, nieadekwatnymi oczekiwaniami pracodawcy); doświadczanie trudnych sytuacji życiowych: utraty bliskiej osoby, rozwodu, straty pracy, poważnego kryzysu materialnego, bycie ofiarą wypadków (w tym komunikacyjnych), bycie ofiarą przewlekłej przemocy (również o małym nasileniu).

4. Niekorzystne warunki życia doświadczane w długim okresie: długoterminowe narażenie na hałas, męczące dojazdy do pracy (korki), konieczność życia w ścisku, na małej powierzchni, w złych warunkach higienicznych, bieda, niewłaściwe odżywianie, inne deficyty życiowe.

 Czynnikami zwiększającymi ryzyko ujawnienia się neurastenii są też choroby somatyczne – zarówno przewlekłe, jak i ostre (również powtarzające stosunkowo łagodne zachorowania, np. przeziębienia). Mogą one być jej główną przyczyną, wtedy jednak mówić będziemy o pseudoneurastenii, w której typowo neurasteniczne objawy związane są tylko ze stanem somatycznym (nie odgrywają istotnej roli wówczas czynniki osobowościowe i środowiskowe).

Objawy neurastenii

 Neurastenia może przebierać dwojaki charakter – neurastenii hiperstenicznej i neurastenii hipostenicznej. Niektórzy klinicyści wyróżniają jeszcze postać asteniczną neurastenii (czyli inaczej psychastenię – zespół wyczerpania) – najbardziej nasilonej i dotkliwej klinicznie postaci tej choroby.

 Do objawów neurastenii hiperstenicznej należą głównie: wzmożona drażliwość, uczucie stałego napięcia emocjonalnego, ciągłego niepokoju, niekontrolowane wybuchy złości, czasami również zachowania impulsywne. Towarzyszą temu również objawy somatyzacyjne (kołatania serca, bóle w klatce piersiowej, drżenie rąk, bóle brzucha i biegunki, silne napięciowe bóle głowy, sztywność mięśni), pogorszenie jakości snu (zwłaszcza trudności w zasypianiu, spłycenie snu, czasami bezsenność), problemy z koncentracją uwagi i zapamiętywaniem. Objawy neurastenii hiperstenicznej czasami opisywane są jako zespół wzmożonej drażliwości.

Do objawów neurastenii hipostenicznej należą głównie: uczucie stałego zmęczenia, apatii, trudność w mobilizacji do jakiegokolwiek działania, spadek aktywności (czasami wręcz wycofywanie się z jakiejkolwiek aktywności), anhedonia (czyli niezdolność do odczuwania przyjemności). Towarzyszy temu czasami obniżenie nastroju, chwiejność emocjonalna, spowolnienie psychoruchowe, rzadziej lęk i napady paniki, objawy somatyzacyjne (głównie bóle głowy, mięśni, zaparcia, niestrawność) oraz seksualne (spadek libido, obniżenie potencji, problemy z erekcją). Objawy neurastenii hipostenicznej czasami opisywane są jako zespół przewlekłego zmęczenia.

 Do objawów neurastenii astenicznej należą głównie: uczucie stale odczuwanego skrajnego wyczerpania, bardzo łatwa męczliwość, nadmierna senność, wyraźne spowolnienie psychoruchowe, brak chęci do jakiegokolwiek działania, nadmierna podatność na choroby somatyczne. Objawy neurastenii astenicznej czasami opisywane są jako zespół wyczerpania.

 Należy pamiętać, że stosunkowo rzadko objawy neurastenii mają charakter tylko hipersteniczny lub hiposteniczny, zazwyczaj dominuje jeden z typów, ale obecne są również objawy drugiego. W zasadzie zawsze obecne są dwa kluczowe objawy neurastenii – nadmierne ciągłe zmęczenie i wzmożona drażliwość.

 Intensywność objawów jest oczywiście zróżnicowana, należy pamiętać, że neurastenia ma tendencje do przewlekania się, u niektórych pacjentów okresy stosunkowo dobrego funkcjonowania (prawie bez objawów) przeplatają się epizodami bardzo wyraźnego pogorszenia samopoczucia. Zawsze jednak neurastenia zasadniczo pogarsza zarówno jakość życia pacjentów, jak i ich sprawność życiową (zarówno w obszarze zawodowym, jak i interpersonalnym).

Całościowe programy leczenia realizowane w Specjalistycznej Poradni Leczenia Chorób Cywilizacyjnych HARMONYMED są opisane w następujących miejscach:

PROGRAM LECZENIA ZESPOŁU WZMOŻONEJ DRAŻLIWOŚCI

PROGRAM LECZENIA ZESPOŁU NADMIERNEGO ZMĘCZENIA