ZABURZENIA LĘKOWE: LĘK UOGÓLNIONY & LĘK NAPADOWY & AGORAFOBIA & KLAUSTROFOBIA         

Zaburzenia lękowe: zespół lęku uogólnionego oraz zespół lęku napadowego należą do zaburzeń psychicznych, których dominującym elementem jest lęk. Lęk może być doświadczany w różnorakiej postaci objawowej, również skala jego nasilenia jest zróżnicowana – od stale utrzymującego się niepokoju czy też napięcia emocjonalnego do stanów paniki. 

Kontekst wystąpienia objawów lękowych w tych zaburzeniach zazwyczaj nie jest związany z ekspozycją na konkretne bodźce sytuacyjne. 

W obrazie agorafobii wystąpienie lęku związane jest początkowo z bardziej zdefiniowanym bodźcem lękowym np. przebywaniem w tłumie czy na otwartej przestrzeni. Stopniowo jednak następuje postępująca generalizacja bodźca, źródłem lęku staje się prawie każda sytuacja związana z koniecznością ekspozycji innej niż przebywanie w bezpiecznej przestrzeni (np. w domu). Prawie zawsze w takowych sytuacjach lęk przybiera wówczas nasilenie napadów paniki. 

Rozumienie psychodynamiczne zakłada, iż doświadczany przez pacjenta lęk jest wyrazem nieuświadomionego, uwewnętrznionego konfliktu intrapsychicznego. Przyczyną takowego konfliktu mogą być napięcia:

  1. pomiędzy obszarem potrzeb popędowych (id) a zintrojekowanym obszarem norm i standardów społecznych (superego) 
  2. pomiędzy obszarem potrzeb popędowych (id) a wymogami rzeczywistości (ego)
  3. pomiędzy sprzecznymi potrzebami popędowymi

Rozumienie kognitywno-behawioralne zakłada, iż lęk jest wyrazem nadmiernej generalizacji doświadczanych wcześniej bodźców lękotwórczych, co w następstwie modyfikuje oceną poznawczo-emocjonalną rzeczywistości oraz uwewnętrznione schematy kognitywne. Później poprzez mechanizm „błędnego koła lęku” następuje stałe wzmacnianie dysfunkcjonalnych wzorców behawioralnych (np. poprzez lękowe unikanie określonych miejsc i sytuacji) i towarzyszących im nieadaptywnych schematów poznawczo-emocjonalnych. 

Zespół lęku uogólnionego 

Obraz kliniczny: umiarkowanie nasilony, ale uporczywy, stale doświadczany lęk (zwany również lękiem wolnopłynącym). Towarzyszą mu objawy wzmożonego niepokoju, drażliwości, zamartwianie się, nerwowość, niemożność zrelaksowania się, niepokój ruchowy, pocenie się, szybkie bicie serca, zawroty głowy, suchość w ustach, drżenia ciała.

Często współistniejące: pogorszenie jakości snu (spłycenie snu, trudności z zasypianiem, lęki nocne), pogorszenia łaknienia, skargi na uczucie nadmiernego zmęczenia, apatia.

Czasami pacjent zgłasza trudności w koncentracji uwagi, pogorszenie (subiektywnie odczuwane) funkcji poznawczych, spadek energii życiowej, anhedonię. 

Stopniowe pogorszenie poziomu funkcjonowania pacjenta, spadek aktywności życiowej, ograniczanie aktywności społecznej.                                 

Kontekst etiologiczny: lęk ujawnia się niezależnie od sytuacji zewnętrznej, tło wewnątrzpsychiczne, psychodynamicznie rozumiany jako wyraz przewlekłego konfliktu popędowego o umiarkowanym nasileniu. Ważna jest diagnoza różnicowa: wykluczenie depresji (maski lękowej), dystymii oraz neurastenii (jako wyrazu przeciążenia dystresem) .

Leczenie: psychoterapia psychodynamiczna, psychoterapia poznawczo-behawioralna (leczenie objawowe).

W sytuacji znaczącego nasilenia objawów: leki przeciwlękowe z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), inne leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe (np. tianeptyna, opipramol, trazodon, doksepina), niektóre neuroleptyki w małych dawkach (chloprotyksen, sulpiryd),  buspiron; unikamy stosowania benzodiazepin!

Zespół lęku napadowego (napady paniki) 

Obraz kliniczny: niezwykle intensywnie przeżywany lęk (o cechach paniki) pojawiający się w różnych, niespecyficznych sytuacjach (nie można ich przewidzieć). Towarzyszy mu uczucie skrajnego zagrożenia – wrażenie, że zaraz się umrze, całkowicie straci kontrolę czy panowanie nad sobą. Powszechne podczas napadów lęku są – kołatania serca, ból w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy, pocenie się, uderzenia gorąca, poczucie utraty realności otaczającego świata (derealizacja) oraz samego siebie (depersonalizacja). 

Intensywność oraz częstotliwość napadów paniki jest uwarunkowana osobniczo, zazwyczaj wraz z postępem choroby rośnie nasilenie objawów napadowych. W skrajnych przypadkach dochodzi do inwalidyzacji pacjenta i skrajnego ograniczenia aktywności życiowej.

Kontekst etiologiczny: lęk ujawnia się niezależnie od sytuacji zewnętrznej, tło wewnątrzpsychiczne, psychodynamicznie napad lęku rozumiany jako objawowy wyraz intensyfikującego się konfliktu wewnątrzpsychicznego (id / superego) o znacznym nasileniu, w rozumieniu behawioralno-kognitywnym napady lęku mogą być wyrazem nadmiernej generalizacji lęku doświadczonego w jakiejś pierwotnie neutralnej emocjonalnie sytuacji.

Napady lęku panicznego zazwyczaj zawiązane są ze współistniejącą agorafobią, rzadziej innymi zespołami psychogennymi (np. depresją), należy je różnicować od intensywnych stanów lęku mogących być powikłaniem niektórych chorób somatycznych (np. napadów hipoglikemii w przebiegu cukrzycy) oraz następstwem zażywania niektórych substancji psychoaktywnych

Leczenie krótkoterminowe (objawowe)

Psychoterapia kognitywno-behawioralna: praca z objawem, modyfikacja poznawcza, ekspozycja / desensytyzacja, wyuczenie technik relaksacyjnych.

Farmakoterapia: leki przeciwlękowe z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI), rzadziej inne leki przeciwdepresyjne (klomipramina).

W sytuacji znaczącego nasilenia objawów (wystąpienia napadu lęku) możemy doraźnie zastosować benzodiazepiny (aby przerwać napad lęku), stosowanie benzodiazepin powinno zawsze przebiegać pod kontrolą.

Leczenie długoterminowe (przyczynowe)

Psychoterapia psychodynamiczna długoterminowa: najbardziej efektywna w wymiarze przyczynowym, wymagająca jednak dużego zaangażowania pacjenta.

Farmakoterapia: leki przeciwlękowe z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).

Agorafobia

Obraz kliniczny (objawy): intensywnie doświadczany lęk w następujących sytuacjach – przebywanie w miejscach publicznych, bycie na otwartej przestrzeni, przebywanie w tłumie, oddalenie się od domu, podróżowanie samemu; lękowi zazwyczaj towarzyszą ataki paniki. W następstwie tych objawów unikanie miejsc wywołujących lęk, ograniczenie samodzielności pacjenta, postępująca inwalidyzacja chorego. 

Kontekst etiologiczny: lęk ujawnia się niezależnie od sytuacji zewnętrznej, tło wewnątrzpsychiczne, psychodynamicznie rozumiany jako objawowy wyraz intensyfikującego się konfliktu wewnątrzpsychicznego (id / superego) o znacznym nasileniu, często współistniejące dysfunkcje osobowościowe: osobowość lękowa, osobowość unikająca, osobowość anakastyczna.

Leczenie krótkoterminowe: poprawa samopoczucia, wycofanie objawów.

Psychoterapia kognitywno-behawioralna wsparta farmakoterapią: w sytuacji znaczącego nasilenia objawów leki przeciwlękowe (z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, SSRI), w sytuacji wystąpienia napadu lęku należy włączyć doraźnie benzodiazepiny.

Leczenie długoterminowe, przyczynowe:

Psychoterapia psychodynamiczna; jedynie w okresach zasadniczego nasilenia się objawów farmakoterapia.

Klaustrofobia 

Obraz kliniczny (objawy): intensywnie doświadczany lęk w następujących sytuacjach: przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach, poczucia ograniczenia swobody przemieszczania się (np. przebywanie w samolotach i pociągach), przebywanie w ścisku: lękowi towarzyszą katastroficzne myśli, obawa przed śmiercią, napady paniki, rzadziej objawy somatyczne – wzrost ciśnienia tętniczego, przyśpieszenie tętna, hiperwentylacja, omdlenie.

Kontekst etiologiczny: lęk ujawnia się w określonej sytuacji zewnętrznej, prawdopodobnie ma jednak tło wewnątrzpsychiczne, może być rozumiany jako uwarunkowana reakcja na sytuację zamknięcia (wcześniejsze doświadczenia lękowe), psychodynamicznie rozumiana jest jako wyraz intensyfikującego się konfliktu wewnątrzpsychicznego (id / superego) o znacznym nasileniu.

Leczenie: psychoterapia psychodynamiczna, psychoterapia poznawczo-behawioralne (desensytyzacja lęku), w sytuacji wystąpienia napadu lęku doraźnie benzodiazepiny.