Diagnoza prowadzona jest przez lekarza – specjalistę psychiatrę oraz psychologa – terapeutę krótkoterminowej terapii dystresu. Diagnoza ma charakter złożony i wielostopniowy – pozwala to na wybór najbardziej adekwatnej do potrzeb pacjenta metody leczenia jego dolegliwości.

DIAGNOZA OBJAWOWA

Objawy bazowe:

  •  Stale odczuwane zmęczenie – nieadekwatne do skali wcześniejszego obciążenia zadaniami (w wymiarze krótkoterminowym), nadmierna męczliwość, skargi na często odczuwane uczucie znużenia, apatii, barku siły i energii, obniżony napęd psychomotoryczny, spowolnienie;
  • Subiektywnie odczuwane: obniżenie sprawności intelektualnej, osłabienie koncentracji uwagi i pamięci, okresowe rozdrażnienie, niepokój, krótkoterminowa nadmierna aktywność – po niej jeszcze większe zmęczenie i nasilenie apatii;
  •  Czasami współistniejące objawy somatyzacyjne – subiektywne osłabienie siły mięśniowej, nieadekwatnie odczuwane uczucie zimna, bóle (opasujące) głowy, karku i mięśni, pogorszenie jakości snu (zarówno skrócenie snu, jak i nadmierna senność), uczucie bycia stale niewyspanym, sennym, mało energicznym, czasami somatyzacyjne objawy jelitowe (zaparcia, niestrawność), pogorszenie funkcji seksualnych (spadek libido, problemy z erekcją).

 Dominujący stan emocjonalny:

  •  Stałe odczuwane znużenie, spowolnienie, awolicjalność (osłabienie siły woli), zobojętnienie, nieznacznie obniżony lub chwiejny nastrój, czasami wolnopłynący lęk, anhedonia (niezdolność do odczuwania przyjemności), okresowo wzmożone napięcie emocjonalne, drażliwość, niepokój.

 Kontekst sytuacyjny wystąpienia objawów:

  •  Sytuacje związane z wykonywaniem ról zawodowych – przewlekłe przeciążenie w pracy zawodowej, wydłużony czas pracy (stałe wydłużanie godzin pracy, ciągłe nadgodziny), odmowa udzielania urlopów wypoczynkowych, niewykorzystywanie zwolnień lekarskich pomimo zaleceń lekarskich (praca pomimo choroby), zbyt wysokie oczekiwania przełożonych i próba ich zrealizowania (np. co do wyników sprzedaży czy czasu niezbędnego do zrealizowania projektu), prace szczególnie zagrożone wypaleniem zawodowym: służby mundurowe, służba zdrowia, nauczyciele, sprzedawcy, pracownicy socjalni, praca zmianowa;
  •  Sytuacje związane z rolami społecznymi i rodzinnymi – przewlekłe przeciążenie związane z niemożnością pogodzenia obowiązków zawodowych i rodzinnych, choroba osób bliskich – konieczność długoterminowej opieki nad osobami chorymi lub niepełnosprawnymi, zwiększona ilość obowiązków (np. związana z wychowywaniem małych dzieci, opieką nad osobami starszymi), przewlekłe problemy finansowe;
  •  Sytuacje inne – konieczność długoterminowego przebywania w złych warunkach bytowych (np. w nadmierne zagęszczenie, hałas), wcześniejsze doświadczenia traumatyczne (np. wcześniejsza poważna choroba, wypadek, trauma).

DIAGNOZA ETIOLOGICZNA

 Diagnoza etiologiczna pod kątem ryzyka wystąpienia innych schorzeń: wykluczenia możliwych, innych niż dystres przyczyn wystąpienia Zespołu Przewlekłego Zmęczenia

 Analiza objawowo-etiologiczna celem wykluczenia zaburzeń psychicznych mogących przebiegać objawami nadmiernego, chronicznego zmęczenia: depresji (w tym depresji reaktywnej i sezonowej), dystymii, zaburzeń lękowych (głównie uogólnionych), zaburzeń lękowych i depresyjnych mieszanych, wczesnej fazy zespołów otępiennych (organiczne zaburzenia nastroju).

 Analiza objawowo-etiologiczna celem wykluczenia zaburzeń somatycznych mogących przebiegać objawami nadmiernego, chronicznego zmęczenia: Chronic Fatigue Syndrome (CFS na tle organicznym), nieczynność tarczycy, Choroba Addisona (niedoczynność kory nadnerczy), fibromialgia, anemia, cukrzyca typu 2, niewydolność krążeniowo-oddechowa (wstępna faza), przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP), wirusowe zapalenie wątroby typu C, borelioza, zespołu osłabionej odporności, colitis spastica.

 Diagnoza etiologiczna struktury psychofizycznej pacjenta: analiza osobowościowych czynników ryzyka wystąpienia Zespołu Wzmożonej Drażliwości.

Kliniczna diagnoza psychologiczna potencjalnie ryzykownego wzorca zachowania:

  •  Wzorzec zachowania zależny (nieumiejętność stawiania granic innym, nieumiejętność odmawiania oczekiwaniom innych osób, brak zdolności do wyrażania swojego zdania, podatność na wpływ osób dominujących, np. przełożonych, nadmierna uległość);
  •  Wzorzec zachowania anankastyczny (nadmierna skrupulatność, nadmierna dokładność, nieumiejętność odpuszczania sobie nawet mało ważnych zadań, nadmierna koncentracja na obowiązkach, niechęć do rezygnacji z powierzonych zadań nawet w sytuacji niemożności ich wykonania);
  •  Wzorzec zachowania typu A (stały wysoki poziom stresu, koncentracja na rywalizacji i karierze zawodowej, nieumiejętność odpoczynku, nadmierna presja czasu) – faza przewlekłego zmęczenia zazwyczaj rozwija się po przejściu fazy wzmożonej drażliwości, wówczas u osób z takim wzorcem jej przebieg może być bardzo dotkliwy i powikłany depresją.

 Diagnoza etiologiczna szkodliwych czynników środowiskowych: analiza otoczenia społecznego, zawodowego i środowiskowego pod kątem zwiększonego ryzyko wystąpienia Zespołu Przewlekłego Zmęczenia.

Ocena poziomu dystresu (przewlekłego stresu) doświadczanego przez pacjenta w następujących obszarach:

  •  Przeciążenie w pracy zawodowej w okresie ostatnich kilkunastu miesięcy: dystres zawodowy, zbyt duża ilość godzin pracy (nadgodziny jako standard), zbyt dużo zleconych zadań – nieadekwatnie do przypisanego czasu na ich wykonanie, brak urlopu (całkowity lub stałe skracanie urlopów jako standard pracodawcy), oczekiwanie na przychodzenie do pracy pomimo zaleconego zwolnienia lekarskiego, nadmierny nacisk na osiągane wyniki (zwłaszcza w sprzedaży), częste zmiany zakresów obowiązków (zwiększanie oczekiwań), złe relacje interpersonalne w pracy, zachowanie mobbingowe, praca zmianowa, praca w złych warunkach (np. w hałasie, nadmiernym cieple);
  •  Przeciążenie w obszarze życia prywatnego/relacji społecznych w okresie ostatnich kilku miesięcy: choroba przewlekła pacjenta lub członka najbliższej rodziny, opieka długoterminowa nad osobą starszą lub niepełnosprawną, przewlekłe konflikty rodzinne (np. sprawy rozwodowe, alimentacyjne), przewlekłe problemy finansowe (np. wieloletnie kredyty, brak stabilności zatrudnienia), przewlekłe konflikty z otoczeniem (np. sąsiadami, dalszą rodziną, przewlekłe sprawy sądowe), wieloletnie uciążliwe warunki dojazdu do pracy (korki);
  •  Przeciążenie w obszarze środowiskowym: przewlekłe narażenie na złe warunki bytowe (zarówno w domu, jak i w pracy), przewlekłe narażenie na przebywanie w hałasie, nadmiernym zagęszczeniu, deprecjacji społecznej (np. uciekinierzy z obszarów ogarniętych wojną, osoby mieszkające w niebezpiecznych rejonach i narażone na agresję otoczenia).

DIAGNOZA WZORCA NAWYKOWEGO

 Analiza występowania nieadekwatnych wzorców nawykowych pod kątem zwiększonego ryzyko wystąpienia Zespołu Przewlekłego Zmęczenia.

 Ocena zachowań nawykowych związanych z radzeniem sobie z dystresem (przewlekłym stresem) i nadmiernym przeciążeniem: nawyk nadmiernej koncentracji na zadaniach (zwłaszcza zawodowych), nawyk przenoszenia zadań zawodowych do życia prywatnego (tzw. branie pracy do domu), brak nawyku odpoczywania i relaksu, brak nawyku fizycznej aktywności (jako ważnego czynnika odreagowania stresu), nawyk rozładowania napięcia przy pomocy środków psychoaktywnych (np. alkoholu).

 WYBÓR ZINDYWIDUALIZOWANEJ METODY LECZENIA – Pogłębiona diagnoza medyczna pozwala na wybór optymalnej formy dalszego leczenia pacjenta.

PROZDROWOTNE ODDZIAŁYWANIA BEHAWIORALNE / OBNIŻENIE POZIOMU OBCIĄŻENIA DYSTRESEM

 Zespół Przewlekłego Zmęczenia jest niejako najczęstszym przejawem długoterminowego dystresu. Pierwszym etapem leczenia musi być zmniejszenie skali obciążenia dystresem.

 Kluczowe są dwa obszary oddziaływań.

  •  Czasowe wycofanie pacjenta z aktywności zawodowej poprzez: urlop zdrowotny (tylko niektóre grupy zawodowe), stwierdzenie czasowej niezdolności do pracy (skierowanie na zasiłek chorobowy, rehabilitacyjny, leczenie w ramach oddziaływań prewencyjnych). W wielu sytuacjach niezbędna w okresie wstępnym opcja postępowania leczniczego – w połączeniu z oddziaływaniami farmakoterapeutycznymi i psychoterapeutycznymi;
  •  Zmniejszenie obciążeń zawodowych poprzez sformułowanie wniosków i zaleceń do medycyny pracy lub działu kadr o konieczności: zmiany stanowiska pracy, modyfikacji systemu pracy, zmianie wzorca komunikacji interpersonalnej, zmniejszeniu poziomu narażenia na czynniki szkodliwe (np. hałas);
  •  W sytuacji konieczności – skierowanie na leczenie balneologiczne. Całościowe wyłączenie pacjenta z doświadczanych obciążeń celem bazowej regeneracji organizmu. Po okresie takowego leczenia – podjęcie pełnego programu terapeutycznego Zespołu Przewlekłego Zmęczenia.

FARMAKOTERAPIA

 Leczenie farmakologiczne jest prowadzone przez lekarza – specjalistę psychiatrę. Leczenie farmakologiczne nie jest bazową formą terapii Zespołu Przewlekłego Zmęczenia i może być prowadzone w następujących w sytuacjach:

 Znaczące nasilenie objawów zmęczenia, apatii, trudności w mobilizacji do działania – zwłaszcza wtedy, gdy objawy takowe współistnieją z tendencją do okresowej wzmożonej drażliwości. Lub gdy nasilenie objawów jest tak duże, że występuje ryzyko rozwinięcia się pełnego zespołu astenicznego (zespołu wyczerpania).

  •  Cel – doraźna poprawa samopoczucia pacjenta, zmniejszenie dyskomfortu, obniżenie ryzyka powikłań psychosomatycznych.
  •  Założenie terapeutyczne: ograniczony czas trwania farmakoterapii (tylko celem zmniejszenia dotkliwości odczuwanych przez pacjenta objawów); unikanie leków niosących za sobą ryzyko uzależnienia (czyli klasycznych leków uspokajających – benzodiazepin); rozważenia włączenia leków substytucyjnych (preparatów mineralno-witaminowych, leków wzmacniających odporność) – celem uniknięcia ryzyka dalszego pogorszenia stanu fizykalnego pacjenta i rozwinięcia się pełnego zespołu astenicznego.

 Współistniejące inne zaburzenia psychiczne o znacznym nasileniu (obniżony lub labilny nastrój, lęk wolnopłynący, pogorszone funkcje mnestyczne).

  •  Cel – stabilizacja samopoczucia długoterminowa, zmniejszenie odczuwanego cierpienia, obniżenie ryzyka utrwalenia się objawów
  • Założenia: czas trwania farmakoterapii aż do ustąpienia objawów współistniejących zaburzeń; jednoczasowe włączenie innych form leczenia, np. Krótkoterminowej Terapii Dystresu

 Współistniejące zaburzenia somatyczne mogące mieć wpływ na nasilenie objawów chronicznego zmęczenia (zespoły osłabionej odporności, zaburzenia somatyzacyjno-jelitowe, np. colitis spastica)

  •  Cel – poprawa stanu fizykalnego pacjenta, wzmocnienie odporności psychofizycznej

KRÓTKOTERMINOWA TERAPIA DYSTRESU

 Krótkoterminowa Terapia Dystresu jest najważniejszą, bazową formą leczenia Zespołu Przewlekłego Zmęczenia i innych zespołów klinicznych związanych z przeciążeniem psychosomatycznym.

 Celem Krótkoterminowej Dystresu jest wyuczenie adekwatnych sposób radzenia sobie zarówno z przewlekłym (i również nagłym, silnym) stresem.

 W przebiegu programu terapeutycznego pacjent uczy się właściwie identyfikować sygnały z ciała i psychiki wskazujące na konieczność włączenia procedur antydystresowych. Uczymy też pacjentów jak identyfikować sytuacje (miejsca, zdarzenia, relacje) mogące być źródłem przewlekłego stresu i modelować ich poznawczą ocenę (i poprzez to zmniejszać ich niekorzystne, stresorodne oddziaływania).

 Kluczowym elementem programu terapeutycznego KTD jest poznanie, doświadczenie i nauczenie się przez pacjenta efektywnych technik relaksacyjnych. Ich celem jest wyuczenie się umiejętności relaksowania – tak, aby móc realnie odpoczywać i nie być stale zmęczonym.

 Techniki relaksacyjne są dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz jego preferencji co do sposobów relaksacji (np. ilości dostępnego czasu, miejsca, gdzie może być prowadzona relaksacja). Techniki relaksacyjne wybierane są po określeniu, w jaki sposób organizm pacjenta reaguje na przeciążenie stresem – ważnym jest zbadania czy dominuje mięśniowo-bólowa reakcja na stres czy przeważają reakcje somatyzacyjne. Pozwala nam to na wybór ergotropicznych lub trofotropicznych metod czynnej relaksacji – zindywidualizowanie ich pod kątem dominujących objawów dystresu u pacjenta (np. ich umiejscowienia: osłabienie siły mięśniowej + znużenie versus napięcie odczuwane w mięśniach + złość, ucisk w klatce, ciężki oddech, duszność + wolnopłynący lęk, ciężkość głowy, opasujący ból karku i głowy + stale odczuwane napięcie i niemożność zrelaksowania się, inne konstelacje objawowe).

 Krótkoterminowa Terapia Dystresu pozwala pacjentowi poczuć się lepiej już podczas samych zajęć – redukując napięcie psychosomatyczne zmniejsza natężenie objawów, zwiększa zdolność do relaksowania się i pełnego odpoczynku.

 Niezwykle ważnym elementem Krótkoterminowej Terapii Dystresu jest jej interaktywność – czynne zaangażowanie pacjenta w proces leczenia. Kluczowym celem KTD jest bowiem nie tylko uzyskania poprawy objawowej, ale i nauczenie naszych pacjentów umiejętności czynnej relaksacji.

 Reframing poznawczy wsparty efektywnie prowadzonymi oddziaływaniami relaksacyjnymi daje szansę na swoiste „uodpornienie” na czynniki stresorodne. Dzięki temu możemy łatwiej identyfikować źródła dystresu, nauczyć się ich unikać czy lepiej się przed nimi chronić, wreszcie inaczej (mniej destrukcyjnie) ich doświadczać.

 Krótkoterminowa Terapia Dystresu jest metoda dedykowaną do leczenia i zapobiegania dystresowi i jego niekorzystnym następstwom – metodą bazową leczenia Zespołu Przewlekłego Zmęczenia.

TERAPIA ZMIANY ANTYZDROWOTNYCH NAWYKÓW & CZYNNA PROFILAKTYKA

 Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków jest metodą wspierającą w procesie leczenia Zespołu Przewlekłego Zmęczenia. Jest ona wdrażana w sytuacjach, w których wystąpienie objawów neurastenicznych związane jest głównie z nieprawidłowymi wzorcami nawykowymi pacjenta (gdy przeciążenie pacjenta wynika bardziej z jego wzorców nawykowych niż czynników środowiskowych, np. zależnościowy lub pracoholiczny wzorzec zachowania).

 Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków pozwala na modyfikację nieadekwatnych, szkodliwych wzorców zachowania pacjenta. W procesie leczenia aktywne oddziaływania psychologiczne terapeuty skoncentrowane są na przemodelowaniu antyzdrowotnych schematów poznawczych i behawioralnych pacjenta. Terapia ma charakter interakcyjny – oczekiwane jest czynne zaangażowanie pacjenta w proces zmiany i jego gotowość do realizacji zadań terapeutycznych.

 W sytuacji, w której dominuje zależnościowy wzorzec osobowości pacjenta kluczowym elementem Terapii Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków jest trening asertywności. Trening asertywności jest techniką modyfikacji poznawczo-behawioralnej mającą na celu zmianę wzorca zachowań pacjenta – nauczenie go umiejętności stawiania granic, dbania o swoje interesy, odmawiania nadmiernym oczekiwaniom otoczenia.

 Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków ma charakter czynnej profilaktyki dystresu i związanych z nim zaburzeń psychosomatycznych – w tym Zespołu Przewlekłego Zmęczenia.