Zespół Przewlekłego Zmęczenia/Chronic Fatigue Syndrome (CFS) jest jednostką chorobową o nieoczywistej etiologii i symptomatologii.

 Przewlekłe zmęczenie było opisywane już w XIX wieku – było ono wówczas jednak jednoznacznie wiązane z zaburzeniami emocjonalnymi ujawniającymi się kontekście ówczesnych zmian cywilizacyjnych (to czas rewolucji przemysłowej). Dziś przewlekłe zmęczenie funkcjonuje dalej w opisach chorób stanowiąc jedną z dwóch postaci neurastenii – jednego z najczęstszych zaburzeń nerwicowych.

 Powstaje jednak pytanie – czy możliwe są inne niż tylko psychospołeczne przyczyny wystąpienia zespołu przewlekłego zmęczenia? Wydaje się, że neurastenię hipersteniczną (czyli Zespół Wzmożonej Drażliwości) i neurastenię hiposteniczną (czyli właśnie nerwicowy Zespół Przewlekłego Zmęczenia) musimy jednoznacznie zaliczyć do zaburzeń psychogennych. Jednocześnie reflektując ich psychospołeczne i cywilizacyjne konotacje etiologiczne.

 Nieco inaczej może wyglądać sytuacja tak zwanej astenicznej postaci neurastenii, w której dominuje skrajne zmęczenie, apatia, obniżenie odporności psychofizycznej i prawie całkowita niezdolność do podejmowania jakiejkolwiek celowej aktywności. Czy jest możemy ją zaliczać jeszcze do zaburzeń nerwicowych? Skala nasilenia objawów somatycznych może nas skłaniać do pewnych wątpliwości i szukać innych przyczyn tego schorzenia.

 W 1993 roku Światowa Organizacja Zdrowia wpisała Zespół Przewlekłego Zmęczenia/Chronic Fatigue Syndrome (CFS) na listę chorób cywilizacyjnych.

 Co ciekawe w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych CFS występuje pod nazwą Powirusowego Zespołu Zmęczenia (G 93.3). Oznacza to, że jest on tym rozumieniu czymś innym niż neurastenia wpisana w kategorii Inne Zaburzenia Nerwicowe (F 48.0) – jednostką chorobową bliższą schorzeniom neurologicznym i internistycznym niż stricte psychiatrycznym.

 Przeanalizujmy więc tę chorobę.

 Kryteria diagnostyczne Zespołu Przewlekłego Zmęczenia (CFS) są określone następująco. Niezbędne jest stwierdzenie dwóch objawów:

1. Utrzymujące się zmęczenie przez co najmniej sześć kolejnych miesięcy, które nie ma związku z wysiłkiem i nie ustępuje po odpoczynku, ani nie jest wynikiem innych schorzeń.
2. Zmęczenie powoduje znaczną redukcję poprzedniego poziomu aktywności.

 Ponadto wskazane jest stwierdzenie co najmniej czterech z następujących objawów (trwających przez co najmniej sześć miesięcy):

– Zaburzenia pamięci i koncentracji.
– Pogorszenie jakości snu
– Bóle mięśni
– Bóle stawów
– Zaburzenie widzenia
– Nadwrażliwość węzłów chłonnych

 Jak widać kryteria diagnostyczne CFS nie są jednoznaczne i łączą w sobie objawy psychogenne i somatogenne. To skłania badaczy i klinicystów to rozbieżnych opinii na temat samej Zespołu Przewlekłego Zmęczenia.

 W środowisku lekarzy reumatologów i alergologów (głównie w Stanach Zjednoczonych) CFS jest jednoznacznie traktowany jako odrębna jednostka chorobowa inna niż stany zmęczenia będące przejawem neurastenii nerwicowej, depresji czy też osłabienia spowodowanego innymi przewlekłymi schorzeniami somatycznymi.

 Wątpliwość, czy „odrębny CFS” istnieje, obecna jest głównie wśród lekarzy psychiatrów i psychologów (głównie w kontynentalnej Europie), a jeśli już uznaje się jej istnienie to uważa się, że jest ono zjawiskiem zdecydowanie rzadszym, niż opisywane jest w naukowej literaturze amerykańskiej.

 Równie nieoczywista jest epidemiologia Powirusowego Zespołu Zmęczenia. W badaniach prowadzonych w Wielkiej Brytanii oceniono, że CFS występuje od jednej do czterech osób na 1000 w całym społeczeństwie. W innych źródłach podaje się, żeCFS dotyka ażok. 1% populacji ludzi – wydaje się jednak, że tutaj do tej grupy zaliczone również cześć osób z nerwicową postacią tego zespołu.

Określono również kluczowe grupy ryzyka – czyli osoby, u których CFS występuje szczególnie często. Należą do nich:

1. Osoby pozostające na stanowiskach kierowniczych i menadżerskich – dlatego też CFS w Stanach Zjednoczonych opisywany był jako choroba yuppie (lub wręcz plagą yuppie).

2. Osoby pracujące powyżej 12 godzin na dobę – w dłuższym interwale czasowym, często wykonujące swoje zadania z wielkim zaangażowaniem i nieodczuwające psychicznego znużenia na tym etapie.

3. Osoby z tzw. syndromem „wyciśniętej cytryny”, czyli już z realnie wyczerpanymi siłami psychofizycznymi organizmu w efekcie nadmiaru obowiązków.

4. Osoby wypalone zawodowo- szczególnie często lekarze, pielęgniarki, nauczyciele, psychoterapeuci, opiekunowie osób starszych i przewlekle chorych.

Czynniki predysponujące do wystąpienia CFS:

1. Predyspozycje konstytucjonalne (genetyczne).

2. Niekorzystne warunki pracy i środowiska, zwłaszcza ekspozycja na długotrwałą sytuację stresową (dystres).

3. Brak odpoczynku lub drastyczne ograniczenie czasu przeznaczonego na odpoczynek; stałe przeciążenie pracą zawodową.

4. Nadużywanie środków aktywizujących w tym napojów energetyzujących, leków, kawy, papierosów; monotonna, uboga w witaminy dieta.

5. Powtarzające się infekcje – zwłaszcza wirusowe w tym wirusem Epsteina-Barr (EBV), wirusem Ross River, wirusem cytomegalii, wirusem XMRV.

6. Mialgiczne zapalenie mózgu (myalgic encephalomielitis – ME), choroba o charakterze autoagresywnym, brak potwierdzeń klinicznych tego schorzenia, pozostaje ono jedynie domniemaną przyczyną CFS.

7. Czynniki immunologiczne; nadreaktywność na wysiłek fizyczny mająca cechy stanu zapalnego na tle autoagresywnym; tu również brak jednoznacznego potwierdzenia klinicznego tych domniemań.

 Niejednoznaczny obraz kliniczny i brak jasności co do przyczyn Powirusowego Zespołu Przewlekłego Zmęczenia utrudnia też wybór adekwatnej metody leczenia. Wydaje się, że optymalną schematem postępowania klinicznego jest terapia zintegrowana uwzględniająca oddziaływania psychoterapeutyczne, fizjoterapeutyczne i farmakoterapeutyczne.