Diagnoza prowadzona jest przez lekarza – specjalistę psychiatrę oraz psychologa – terapeutę krótkoterminowej terapii dystresu. Diagnoza ma charakter złożony i wielostopniowy – pozwala to na wybór najbardziej adekwatnej do potrzeb pacjenta metody leczenia jego dolegliwości.

DIAGNOZA OBJAWOWA

 Objawy bazowe:

•  Wzmożona drażliwość, wybuchowość, zbyt częste i nadmiarowe reagowanie złością, zachowania impulsywne (np. nadmiernie szybka jazda samochodem), czasami presyjne wobec innych, czasami konflikty interpersonalne, napięcia w relacjach z rodziną;
•  Nadaktywność (głównie w obszarze zawodowym) z okresowo występującymi stanami krótkoterminowego, nagłego zmęczenia i spadku aktywności;
•  Czasami współistniejące objawy somatyzacyjne – napadowe kołatania serca, ucisk w klatce piersiowej, uczucie zatykania, drżenie rąk, wzmożona potliwość, bóle głowy, sztywność karku, pogorszenie jakości snu.

 Dominujący stan emocjonalny:

•  Stałe napięcie emocjonalne, drażliwość, gniew, zniecierpliwienie, niepokój, chwiejność nastroju, nastrój ekspansywny, gonitwa myśli, trudności w koncentracji uwagi.

 Kontekst sytuacyjny wystąpienia objawów:

•  Sytuacje związane z wykonywaniem ról zawodowych – presja zadań, nacisk na szybkie wykonanie konkretnego zadania, brak czasu, nadmiar zadań, bezpośredni nacisk przełożonych na wynik, konflikt personalny w pracy, problemy zawodowe.
•  Sytuacje związane z rolami społecznymi i rodzinnymi – konflikty w domu, niemożność pogodzenia obowiązków zawodowych i rodzinnych, zwiększona ilość obowiązków (np. związana z wychowywaniem małych dzieci, opieką nad osobami starszymi), choroba osób bliskich, nagłe problemy finansowe, rozwód bądź ryzyko rozwodu.
•  Sytuacje inne – dojazd do pracy w korkach, narażenie na hałas w pracy.

DIAGNOZA ETIOLOGICZNA

 Diagnoza etiologiczna pod kątem ryzyka wystąpienia innych chorób: wykluczenia możliwych, innych niż dystres przyczyn wystąpienia Zespołu Wzmożonej Drażliwości

•  Analiza objawowo-etiologiczna celem wykluczenia zaburzeń psychicznych mogących przebiegać ze wzmożoną drażliwością: zaburzeń afektywnych (zarówno depresji, jak i hipomanii), dystymii, zaburzeń lekowych, nadużywania środków psychoaktywnych (zespołu abstynencyjne), uzależnień behawioralnych (gry komputerowe, hazard);
•  Analiza objawowo-etiologiczna celem wykluczenia zaburzeń somatycznych mogących przebiegać ze wzmożoną drażliwością: nadczynność tarczycy, choroba Hashimoto, Zespół Cushinga, Choroba Addisona, awitaminoza witaminy E;
•  Diagnoza etiologiczna struktury psychofizycznej pacjenta: analiza osobowościowych czynników ryzyka wystąpienia Zespołu Wzmożonej Drażliwości;
•  Kliniczna diagnoza psychologiczna potencjalnie ryzykownego wzorca zachowania – wzorzec zachowania typu A (stały wysoki poziom stresu, koncentracja na rywalizacji i karierze zawodowej, nieumiejętność odpoczynku, nadmierna presja czasu), wzorzec zachowania przeciwzależny (trudność w znoszeniu zależności, indywidualizm, konfliktowość, nieufność wobec ludzi i struktur), wzorzec zachowania anankastyczny (nadmierna skrupulatność, nadmierna dokładność, nieumiejętność odpuszczania sobie nawet mało ważnych zadań);
•  Diagnoza etiologiczna szkodliwych czynników środowiskowych: analiza otoczenia społecznego, zawodowego i środowiskowego pod kątem zwiększonego ryzyko wystąpienia Zespołu Wzmożonej Drażliwości.

 Ocena poziomu dystresu (przewlekłego stresu) doświadczanego przez pacjenta w następujących obszarach:

•  Przeciążenie w pracy zawodowej w okresie ostatnich kilku miesięcy: dystres zawodowy, złe relacje interpersonalne w pracy, nadmierny nacisk na osiągane wyniki (zwłaszcza w sprzedaży), częste zmiany zakresów obowiązków, zła komunikacja z przełożonymi, awans lub degradacja, brak urlopu (całkowite lub stałe skracanie urlopów);
•  Przeciążenie w obszarze życia prywatnego / relacji społecznych w okresie ostatnich kilku miesięcy: problemy zdrowotne pacjenta lub członków rodziny, konflikt z partnerem, poważne problemy wychowawcze z dziećmi, narodziny dziecka, problemy finansowe (np. kredyty), poważne konflikty z otoczeniem (np. sąsiadami), dojazd do pracy w korkach;
•  Przeciążenie w obszarze środowiskowym: narażenie na hałas (zarówno w domu, jak i w pracy), zmianowy tryb pracy (nadmierna ekspozycja na sztuczne światło), praca w pomieszczeniach typu open-space, narażenie na zanieczyszczenia w pracy (np. pyły, spaliny).

DIAGNOZA WZORCA NAWYKOWEGO

• Analiza występowania nieadekwatnych wzorców nawykowych pod kątem zwiększonego ryzyko wystąpienia Zespołu Wzmożonej Drażliwości;
• Ocena zachowań nawykowych związanych z radzeniem sobie z dystresem (przewlekłym stresem) i nadmiernym przeciążeniem: nawyk nadmiernej koncentracji na zadaniach (zwłaszcza zawodowych), nawyk przenoszenia zadań zawodowych do życia prywatnego (tzw. branie pracy do domu), brak nawyku odpoczywania i relaksu, brak nawyku fizycznej aktywności (jako ważnego czynnika odreagowania stresu), nawyk rozładowania napięcia przy pomocy środków psychoaktywnych (np. alkoholu).

 Wybór Zindywidualizowanej Metody Leczenia – pogłębiona diagnoza medyczna pozwala na wybór optymalnej formy dalszego leczenia pacjenta.

PROZDROWOTNE ODDZIAŁYWANIA BEHAWIORALNE / OBNIŻENIE POZIOMU OBCIĄŻENIA DYSTRESEM

 Zespół Wzmożonej Drażliwości jest niejako patognomicznym przejawem dystresu. Pierwszym etapem leczenia musi być zmniejszenia skali obciążenia stresem.

 Kluczowe są dwa obszary oddziaływań.

•  Zmniejszenie obciążeń zawodowych poprzez sformułowanie wniosków i zaleceń do medycyny pracy lub działu kadr o konieczności: zmiany stanowiska pracy, modyfikacji systemu pracy, zmianie wzorca komunikacji interpersonalnej, zmniejszeniu poziomu narażenia na czynniki szkodliwe (np. hałas);
•  Czasowe wycofanie pacjenta z aktywności zawodowej poprzez: urlop zdrowotny (tylko niektóre grupy zawodowe), stwierdzenie czasowej niezdolności do pracy (skierowanie na zasiłek chorobowy, rehabilitacyjny, leczenie w ramach oddziaływań prewencyjnych).

FARMAKOTERAPIA

 Leczenie farmakologiczne jest prowadzone przez lekarza – specjalistę psychiatrę. Leczenie farmakologiczne nie jest bazową formą terapii Zespołu Wzmożonej Drażliwości i może być prowadzone w następujących w sytuacjach:

 Znaczące nasilenie objawów doświadczanego dystresu i napięcia emocjonalnego;

• Cel – doraźna poprawa samopoczucia pacjenta, zmniejszenie dyskomfortu, obniżenie ryzyka powikłań psychosomatycznych;
• Założenie terapeutyczne: ograniczony czas trwania farmakoterapii (tylko celem zmniejszenia dotkliwości odczuwanych przez pacjenta objawów); unikanie leków niosących za sobą ryzyko uzależnienia (czyli klasycznych leków uspokajających – benzodiazepin); rozważenia włączenia leków zmniejszających natężenie somatycznych korelatów dystresu (np. kołatania serca, potliwości)

 Współistniejące inne zaburzenia o znacznym nasileniu (bezsenność, napady lęku, obniżony nastrój):

• Cel – stabilizacja samopoczucia długoterminowa, zmniejszenie odczuwanego cierpienia, obniżenie ryzyka utrwalenia się objawów
• Założenia: czas trwania farmakoterapii aż do ustąpienia objawów współistniejących zaburzeń; jednoczasowe włączenie innych form leczenia, np. Krótkoterminowej Terapii Dystresu

KRÓTKOTERMINOWA TERAPIA DYSTRESU

 Krótkoterminowa Terapia Dystresu jest najważniejszą, bazową formą leczenia Zespołu Wzmożonej Drażliwości i innych zespołów klinicznych związanych z przeciążeniem psychosomatycznym.

 Celem Krótkoterminowej Dystresu jest wyuczenie adekwatnych sposób radzenia sobie zarówno z silnym, jak i przewlekłym stresem.

 W przebiegu programu terapeutycznego pacjent uczy się właściwie identyfikować sygnały z ciała i psychiki wskazujące na konieczność włączenia procedur antydystresowych. Uczymy też pacjentów jak identyfikować sytuacje (miejsca, zdarzenia, relacje) mogące być źródłem silnego / przewlekłego stresu i modelować ich poznawczą ocenę (i poprzez to zmniejszać ich niekorzystne, stresorodne oddziaływania).

 Kluczowym elementem programu terapeutycznego KTD jest poznanie, doświadczenie i nauczenia się przez pacjenta efektywnych technik relaksacyjnych.

 Techniki relaksacyjne są dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz jego preferencji co do sposobów relaksacji (np. ilości dostępnego czasu, miejsca, gdzie może być prowadzona relaksacja). Techniki relaksacyjne wybierane są po określeniu, w jaki sposób organizm pacjenta reaguje na przeciążenie stresem – ważnym jest zbadanie czy dominuje mięśniowo-bólowa reakcja na stres czy przeważają reakcje somatyzacyjne. Pozwala nam to na wybór ergotropicznych lub trofotropicznych metod czynnej relaksacji – zindywidualizowanie ich pod kątem dominujących objawów dystresu u pacjenta (np. ich umiejscowienia – napięcie odczuwane w mięśniach + złość, ucisk w klatce, zatykanie, duszność + wzmożony niepokój i lęk, ciężkość głowy, ból karku i głowy + stałe podenerwowanie i irytacja, inne konstelacje objawowe).

 Krótkoterminowa Terapia Dystresu pozwala pacjentowi poczuć się lepiej już podczas samych zajęć – redukując napięcie psycho-somatyczne zmniejsza natężenie objawów.

 Niezwykle ważnym elementem Krótkoterminowej Terapii Dystresu jest jej interaktywność – czynne zaangażowanie pacjenta w proces leczenia. Kluczowym celem KTD jest bowiem nie tylko uzyskania poprawy objawowej, ale i naszych nauczenie pacjentów umiejętności czynnej relaksacji.

 Reframing poznawczy wsparty efektywnie prowadzonymi odziaływaniami relaksacyjnymi daje szansę na swoiste „uodpornienie” na czynniki stresorodne. Dzięki temu możemy łatwiej identyfikować źródła dystresu, nauczyć się ich unikać czy lepiej się przed nimi chronić, wreszcie inaczej (mniej destrukcyjnie) ich doświadczać.

 Reasumując, Krótkoterminowa Terapia Dystresu jest metodą dedykowaną do leczenia i zapobiegania dystresowi i jego niekorzystnym następstwom – metodą bazową leczenia Zespołu Wzmożonej Drażliwości.

TERAPIA ZMIANY ANTYZDROWOTNYCH NAWYKÓW / CZYNNA PROFILAKTYKA

 Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków jest metodą wspierającą w procesie leczenia Zespołu Przewlekłej Drażliwości. Jest ona wdrażana w sytuacjach, w których wystąpienie objawów neurastenicznych związane jest głównie z nieprawidłowymi wzorcami nawykowymi pacjenta (gdy przeciążenie pacjenta wynika bardziej z jego wzorców nawykowych niż czynników środowiskowych, np. pracoholiczny wzorzec zachowania).

 Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków pozwala na modyfikację nieadekwatnych, szkodliwych wzorców zachowania pacjenta. W procesie leczenia aktywne oddziaływania psychologiczne terapeuty skoncentrowane są na przemodelowaniu antyzdrowotnych schematów poznawczych i behawioralnych pacjenta. Terapia ma charakter interakcyjny – oczekiwane jest czynne zaangażowanie pacjenta w proces zmiany i jego gotowość do realizacji zadań terapeutycznych.

 Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków ma charakter czynnej profilaktyki dystresu i związanych z nim zaburzeń psychosomatycznych – w tym Zespołu Wzmożonej Drażliwości.