Zaburzenia adaptacyjne to najczęściej występujące zaburzenie psychogenne o etiologii reaktywnej.

 Możemy mówić o wystąpieniu zaburzenia reaktywnego, gdy stwierdzimy intensywną, dezorganizującą reakcję emocjonalną na zaistniałe wcześniej wydarzenie traumatyczne lub inną niekorzystną sytuację życiową.

 Zaburzenia adaptacyjne mają objawowo charakter depresyjny, lękowy lub mieszany (lękowo-depresyjny) a skala ich nasilenia i czas trwania uwarunkowane są osobniczo. Dolegliwości te zazwyczaj nie tak są skrajnie dotkliwe (jak inne zaburzenia traumatyczne: ASD lub PTSD), mają one jednak tendencję do przewlekania się.

 Zaburzenia adaptacyjne pojawiają się w momentach bycia narażonym na silny, nagły stres, doświadczenia znaczących utrat, w obliczu dużych porażek i przykrych wydarzeń, ale też i nowych, niespodziewanych sytuacji życiowych.

 Do wydarzeń życiowych będących najczęściej przyczyną ujawnienia się zaburzeń adaptacyjnych należą:

1. Sytuacje związane z doświadczeniem znaczącej straty osobowej takie jak: śmierć bliskiej osoby, inwalidyzującą chorobą bliskiej osoby, rozwód lub separacja, nieoczekiwane rozstanie z bliskimi emocjonalnie osobami (np. decyzja o wyjeździe, emigracji).

2. Sytuacje związane z załamaniem się znaczących relacji interpersonalnych: poważne konflikty małżeńskie (zdrada, wycofanie się z relacji intymnych przez partnera / partnerkę), doświadczenia nadużywania / uzależnienia od alkoholu i innych środków psychoaktywnych przez partnera / dziecko / rodzica, poważne konflikty rodzinne, inne poważne konflikty interpersonalne, separacja dziecka (nasilona reakcja separacyjna).

3. Sytuacje związane z utratą poczucia bezpieczeństwa i stabilności w którymś z ważnych obszarów życiowych: poważna choroba samego pacjenta lub kogoś z bliskich mu emocjonalnie osób, załamanie sytuacji finansowej (nagłe straty inwestycyjne, utrata oszczędności, bankructwo), strata pracy, bezrobocie, bieda, problemy prawne (zarówno pacjenta, jak i członków jego rodziny).

4. Sytuacje związane ze zmianami w obszarze zawodowym i społecznym: znacząca zmiana warunków zatrudnienia, znacząca zmiana zakresu obowiązków zawodowych, degradacja zawodowa, znaczące obniżenie statusu zawodowego / społecznego, niespodziewany awans (ze zwiększeniem zakresu zadań / odpowiedzialności)

 Jak widać, zaburzenia adaptacyjne pojawiają się najczęściej w sytuacjach silnego stresu o nagłym początku lub dystresu o znacznym nasileniu i dłuższym czasie trwania. Ważnym jest nie tyle charakter samego wydarzenia (to, co nas szczególnie przytłacza ma wymiar indywidulany) co jego dezorganizujący wpływ na funkcjonowanie pacjenta.

 Dezorganizacja reaktywna w zaburzeniach adaptacyjnych ma wieloraki wymiar – emocjonalny, poznawczy, somatyzacyjny, funkcjonalny, relacyjny i społeczny.

 W obszarze emocjonalnym wyrazem dezorganizacji reaktywnej są objawy stricte psychogenne – obniżenie nastroju, smutek, rozpacz, beznadzieja, rozdrażnienie, nasilony lęk i niepokój, poczucie zagrożenia, niepewność, chwiejność emocjonalna, ambiwalencja uczuć i reakcji, czasami trudność w kontroli impulsów agresywnych, apatia, odrętwienie emocjonalne.

 W obszarze poznawczym wyrazem dezorganizacji reaktywnej są dekoncentracja, trudność w skupieniu uwagi na nauce i pracy umysłowej, pogorszenie pamięci (subiektywne), obniżenie zdolności do spójnego i logicznego myślenia, przytłoczenie nieadekwatnymi, negatywnymi myślami, pustka lub gonitwa myśli.

 W obszarze psycho-somatyzacyjnym wyrazem dezorganizacji reaktywnej są: uczucie nadmiernego znużenia, spadek energii, utrata apetytu i spadek łaknienia (rzadziej objadanie się), pogorszenie jakości snu, czasami psychogenne bóle głowy, brzucha i mięśni. Niepokojącym aspektem może być ujawniająca się skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych – alkoholu, leków uspokajających i przeciwbólowych czy marihuany, traktowanych jako środki uśmierzające ból i cierpienie.

 W obszarze funkcjonalnym wyrazem dezorganizacji reaktywnej jest obniżenie sprawności i zdolności do radzenia sobie w różnych obszarach życiowych: radzenia sobie z obowiązkami domowymi, opieką nad dziećmi, dbałością o samego siebie. Szczególnie dotkliwe są trudności w radzeniu sobie z obowiązkami zawodowymi – czasami brak jest zdolności do wykonywania pracy w ogóle, częściej drastycznie obniżona jest efektywność zawodowa, kreatywność i mobilizacja pracownika.

 W obszarze relacyjnym i społecznym wyrazem dezorganizacji reaktywnej są zaburzenia obszarze interpersonalnym: ograniczenie kontaktów z ludźmi, unikanie wychodzenia z domu, samotność, wycofywanie się z ważnych dotychczas aktywności społecznych, spadek zainteresowań towarzyskich, postępująca izolacja społeczna.

 Złożony obszar objawowy sprawia, że rozpoznanie zaburzeń adaptacyjnych nie jest łatwe – są one często ignorowane i traktowane jako oczywista i nieniepokojąca reakcja psychologiczna pacjenta w odpowiedzi na zaistniałą trudną sytuację życiową. To poważny błąd będący wynikiem skłonności do naszego bagatelizowania cierpienia psychicznego będącego następstwem trudnych doświadczeń życiowych.

 Pamiętajmy – ważne jest to, jak się pacjent czuje, a nie dlaczego się tak czuje!

 Trzeba bowiem wiedzieć, że stan emocjonalny pacjenta i jego poziom funkcjonowania życiowego w zaburzeniach adaptacyjnych jest na tyle niekorzystny, że wymaga podjęcia adekwatnego leczenia. Pozwala to na zmniejszenie dyskomfortu odczuwanego przez pacjenta, poprawę jego funkcjonowania życiowego i uniknięcia ryzyka niebezpiecznych następstw nieleczonych zaburzeń adaptacyjnych (np. rozwinięcia się pełnoobjawowej depresji, utrwalonych zaburzeń lękowych czy nadużywania środków psychoaktywnych).

 W Poradni HarmonyMed realizowany jest całościowy Program Leczenia Zaburzeń Adaptacyjnych. Uwzględnia on zarówno oddziaływania stricte interwencyjne, farmakoterapeutyczne, psychoterapeutyczne oraz psychoedukacyjne – zapoznaj się z nim tutaj.